Thursday, October 5, 2017

نگاهی به فیلم موثر و به هنگامِ «مارکس جوان» ـ ساختۀ رائول پک - محصول آلمان، فرانسه و بلژیک ـ 2017






از «مارکس جوان» خوشم آمد. قبل از دیدن فیلم تقریبا مطمئن بودم که با یک تصویر سوسیال دمکراتیک، اومانیستی و غیرانقلابی از مارکس روبرو می شوم. ولی خوشبختانه اینطور نبود. نمی دانم تماشاگری که با بحث و جدل های جنبش در دوران مارکس آشنایی ندارد و به طور کلی از انقلاب کمونیستی چیزی نمی داند، تا چه اندازه می تواند با قصۀ فیلم و شخصیت هایش رابطه برقرار کند. اما کسانی که درگیر مسائل این جنبش هستند (یا بوده اند) حتما تحت تاثیر قرار می گیرند. و اگر حوصله کنند و فیلم را دو سه بار ببینند، هر بار به زوایای گوناگون سیاسی و ایدئولوژیکِ مقطعی از زندگی و مبارزۀ مارکس و انگلس بیشتر پی می برند. پیشاپیش باید بگویم که عنوان فیلم، برخلاف انتظار مربوط به دوره ای از زندگی و آثار مارکس که اصطلاحا دوران «مارکس جوان» خوانده می شود نیست. منظورم همان دوره ای است که مارکس علیرغم نقد تفکر هگل و تلاش برای وارونه کردن دیالکتیک وارونۀ هگل و قرار دادن آن روی پایۀ صحیح ماتریالیستی، کماکان بازمانده هایی از مطلق گرایی هگلی را در پاره ای تعبیرات و ارزش گذاری های خود داشت. فیلم، ما را تا نگارش و انتشار مانیفست حزب کمونیست همراهی می کند و با خبر برپایی خیزش انقلابی سال 1848 در اروپا به پایان می رسد.
«مارکس جوان» را یک سینماگر اهل هائیتی به نام «رائول پک» با بودجه ای اندک ساخته است. فیلم محصول مشترک آلمان، فرانسه و بلژیک است که در سال 2017 اکران شده است. هیچیک از بازیگران فیلم، سوپراستار نیستند و چه بهتر. که اگر سر و کله یک سلبریتی در نقش مارکس یا انگلس پیدا می شد، سایۀ خود را بر این شخصیت ها و بر کل فیلم می انداخت. علیرغم اینکه بخش بزرگی از دیالوگ های فیلم به مباحث و مشاجرات سیاسی و ایدئولوژیک و تشکیلاتی مارکس و انگلس به عنوان نمایندگان و رهبران انقلابی پرولتاریا با نمایندگان سایر گرایشات طبقاتی مربوط می شود، صحنه ها مصنوعی از آب در نیامده و گفت و گوی شخصیت ها شعاری جلوه نمی کند. طنز هم به حد کافی چاشنی قصه شده است. جالب اینکه، جملاتی که با آن ها معمولا به شکل نقل قول های کتابی مارکس و انگلس روبرو شده ایم، در فیلم به راحتی و روانی در دیالوگ ها جاری است. {از این مسئله به یاد فیلم «ستارخان» ساختۀ علی حاتمی افتادم. در کتاب های مربوط به تاریخ جنبش مشروطه، این جمله از ستارخان در مورد حیدر عمو اوغلی نقل شده که «هر چه حیدر خان بگوید همان است.» اما ستارخانِ علی حاتمی، این جمله را به چه مناسبتی به زبان می آورد؟ ستارخان که آدمی مذهبی است پیش حیدر عمو اوغلی و علی موسیو که هر دو سوسیال دمکرات و آتئیست هستند می آید. وقت شام است و این ها نشسته اند و مشروب می خورند. علی موسیو به ستار هم تعارف می کند. او معذب می شود. ولی حیدر به او اشاره می کند که بخور! ستار هم گیلاس مشروب را برمی دارد و می گوید هر چه حیدر خان بگوید همان است!} این را برایتان تعریف کردم که بگویم سناریونویس «مارکس جوان» با گفته های مهم مارکس و انگلس مثل جملۀ ستارخان رفتار نکرده است. یعنی نقل قول ها به جا ادا شده است.
فیلم، دو شخصیت اصلی زن قصه یعنی «ینی فون وستفالن» همسر مارکس و «مری برنز» یار انگلس را قدرتمند و تاثیرگذار تصویر کرده است. این دو صرفا شریک زندگی خصوصی مارکس و انگلس نیستند بلکه در بطن توفان جنبش طبقاتی، تصمیم گیری های تعیین کننده و تلاطمات ناشی از شکل گیری یک پدیدۀ نوین یعنی کمونیسم علمی قرار دارند. جهت گیری مثبت سازندگان فیلم در مورد نقش و جایگاه زنان را حتی در شعار پوسترهای تبلیغاتی فیلم هم می بینیم: «شورش کردن، خوشبختی است» و برخلاف انتظار ما، در فیلم متوجه می شویم که این جمله را «ینی فون وستفالن» به زبان می آورد و نه خود مارکس.
تنها چیزی که بدجوری توی ذوق می زند صحنه های مستند اضافه شده به پایان فیلم است. کارگردان با این کار می خواهد نشان بدهد نظام سرمایه داری که مارکس آن را مورد تجزیه و تحلیل علمی و نقد طبقاتی قرار داد کماکان به استثمار و ستمگری ادامه می دهد. و در مقابل، اندیشه های مارکس و مبارزات ضد سرمایه داری در عرصۀ جهان هم ادامه دارد. اما در این بخش، از صحنه هایی مبارزات و شخصیت هایی مثل نلسون ماندلا استفاده شده که جهت گیری روشن مارکس و انگلس و پافشاری آنها بر ضرورت انقلاب ریشه ای و کمونیستی و مرزبندی های طبقاتی را زیر سوال می برد. به هر حال، جنبۀ عمدۀ «مارکس جوان» این نکتۀ منفی نیست. اگر هم دلتان خواست می توانید وقتی که فیلم به این بخش ضمیمۀ رسید از سالن سینما بیرون بیایید یا اگر در خانه فیلم را می بینید دی وی دی را خاموش کنید. 




No comments:

Post a Comment

خوزستان از نفس می افتد، خشم جان می گیرد

فجایع زیست محیطی در دنیای امروز اساسا نتیجه کارکرد نظام سود ـ محور جهانی سرمایه داری است. روند رو به گسترش تخریب محیط زیست در مناطق م...